Projektując pytania ankietowe: temperatura odczuwalna

Dlaczego chcemy pytać ludzi czy jest im gorąco?

Rzadko pyta się ludzi, jak odczuwają temperaturę. Eksperci zakładają, że po prostu to wiedzą, w końcu, jeśli jest powyżej 30ºC, to prawdopodobnie każdemu jest gorąco, prawda? Architekci mają nawet specjalne modele, które przewidują, ile osobom będzie w danej sytuacji za gorąco lub za zimno. Na przykład, klasyczny model Fangera tworzy takie przewidywania na podstawie temperatury powietrza, średniej temperatury promieniowania, prędkości oraz wilgotności powietrza, grubości ubrań i aktywności ludzi. Jednak liczne badania (zebrane przez Rupp et al. 2014) wykazały, że ludzie inaczej doświadczają upałów (i mrozów) w zależności nie tylko od wieku, płci, ale także zależnie od regionu zamieszkania, pory roku (ludzie lepiej tolerują wysokie temperatury latem), oczekiwań i poziomu kontroli nad sytuacją. Modele mają problem z przewidywaniem ludzkich odczuć, dlatego najlepiej jest każdego po prostu zapytać.

Jak zapytać o doświadczaną temperaturę?

Naszym pierwszym pomysłem było po prostu zapytać ludzi: „Jak się czujesz?” z prostym zestawem odpowiedz, najlepiej oznaczonych kolorami:

Jednak jako naukowcy postanowiliśmy najpierw sięgnąć do dostępnej literatury. Spośród wszystkich przeczytanych przez nas tekstów najbardziej przydatny okazał się artykuł zespołu pod przewodnictwem Marcela Schweikera (2016). Zespół Schweikera pokazał, że doświadczenia ludzi są wielowymiarowe, na przykład można czuć się jednocześnie gorąco i komfortowo. Więc jeśli tylko zapytamy, o to czy komuś jest gorąco, możemy przegapić fakt, że to danej osobie odpowiada. W związku z tym postanowiliśmy rozszerzyć nasze pytania o temperaturę i postępować zgodnie z normą ISO-10551.

Norma ISO-10551 jest, cóż, standardem zadawania pytań, choć pozostawia badaczom trochę swobody. Norma wskazuje, że powinniśmy najpierw zapytać o odczucia, potem o oceny, a na końcu o preferencje. Ponadto norma zawiera również pytania dotyczące akceptacji i tolerancji danej temperatury. Tak więc, zamiast zadawać jedno pytanie, ISO radzi zadać pięć… czyli całkiem dużo.

Pytanie o temperaturę odczuwalną

Normy ISO są przygotowywane dla firm, więc typowe badania odczuć temperatury dotyczą pracowników lub użytkowników nowych budynków. W takich przestrzeniach rzadko kiedy jest ekstremalnie zimno lub ciepło, stąd standardowy zestaw odpowiedzi zaczyna się od “zimno” a kończy na “gorąco”. Jednak nasze badanie będzie miało miejsce w okresie letnim, również podcza fal upałów, dlatego (zgodnie z sugestią ISO dla środowisk „bardziej intensywnych”) do zestawu dodamy odpowiedź „bardzo gorąco” i dla symetrii „bardzo zimno”. Moglibyśmy jeszcze dodać „ekstremalnie gorąco”, ale to sprawiłoby, że skala obejmowałaby 11 odpowiedzi, zbyt dużo nawet dla tolerancyjnych respondentów.

1. Jak się Pan(i) teraz czuje?

Czy jest Panu/i…

Pytanie o ocenę

Osoby, którym jest gorąco mogą równocześnie czuć się dobrze, komfortowo. Wyobraźcie sobie, że siedzenie na słonecznej plaży z drinkiem w prawej ręce i parasolem osłaniającym głowę. Może być gorąco, ale nadal przyjemnie. Zatem pytanie o komfort ma sens, choć warto przy tym zwrócić uwagę na otoczenie i sytuację, w jakiej zadajemy do pytanie.

2. Jak określił(a)by Pan(i) to uczucie…?

Pytanie o preferencje

Trzecie pytanie sugerowane przez ISO jest nieintuicyjne: „Jak wolał(a)by Pan(i) by w tej chwili było?”. Jeśli komuś jest gorąco i niekomfortowo to raczej chciałby by było mu/jej chłodniej. A przecież będziemy badać ludzi latem, więc pewnie będzie im gorąco. Albo i nie… Jeśli siedzą w klimatyzowanym pomieszczeniu, może być im chłodno, neutralnie lub tylko trochę ciepło. Jeśli ktoś odpowie, że jest mu trochę ciepło i nieprzyjemnie, to nadal jest możliwe, że chciałby by było jeszcze cieplej. Dlatego w naszej ankiecie zadamy również i to trzecie pytanie, pomimo ryzyka, że ​​badani mogą się irytować na kolejne pytanie o temperaturę.

3. Jak wolał(a)by Pan(i) by w tej chwili było?

Pytania o akceptację i tolerancję temperatury

Norma ISO sugeruje włączenie do zestawu kolejnych dwóch pytań: pierwszego, dotyczącego akceptacji danej temperatury; i drugiego, o to na ile dana temperatura jest do zniesienia. Pytanie o akceptację ma sens, jeśli zadaje je pracodawca lub architekt odpowiedzialny za dany budynek, czy biura. Na przykład, jeśli pracownikom jest gorąco to, mogą tego nie zaakceptować, jeśli pracują w biurze, ale zaakceptować, jeśli pracują jako dmuchacze szkła w fabryce szkła, gdzie gorąc jest niezbędny do pracy. W naszym badaniu to respondenci (przynajmniej częściowo) kontrolują swoje otoczenie, dlatego to pytanie w pominiemy. Natomiast ostatnie pytanie sugerowane przez normę ISO, o to czy dana temperatura jest znośna, jest dla nas kluczowe. Zamiast “do stolerowania” czy “tolerowalna” wybraliśmy słowo „do zniesienia” ponieważ uważamy je za bardziej zrozumiałe dla badanych.

4. Dla Pan(i), czy ta temperatura jest…?

Tłumaczenia pytań

Schweiker niedawno opublikował kolejny artykuł, napisany z licznym międzynarodowym gronem badaczy (2020), którzy analizowali wyniki badań ankietowych z 21 krajów. Niestety ich wyniki sugerują, że język ankiety ma znaczenie i np. słowo „gorący” było różnie interpretowane w różnych językach. Na szczęście tłumaczenia na język polski i hiszpański nie wyróżniały się jako najbardziej wyjątkowe w ich badaniach, stąd różnice w odpowiedziach między Polską a Hiszpańską ankietą powinny być niewielkie. Artykuł zespołu Schweikera dodatkowo zawiera ich tłumaczenia kwestionariuszy zarówno na język polski, jak i hiszpański, dzięki czemu będziemy mogli wykorzystać je jako podstawę naszych tłumaczeń.

Zabawny fakt!

Klimatyzacja zapewnia stabilną temperaturę, przez co ludzie w klimatyzowanych pomieszczeniach oczekują idealnych warunków i źle reagują nawet na niewielkie odchylenia od temperatury optymalnej dla nich. Ci sami ludzie w budynkach z naturalną wentylacją tolerują szersze zakresy temperatur, a nawet odczuwają je jako komfortowe. Równocześnie, badania wskazują, że poczucie kontroli ma znaczenie. Im więcej dana osoba ma wpływu na swoją sytuację (np. poprzez otwieranie okien, czy włączanie wentylatorów; Rupp i in. 2014), tym bardziej jest zadowolona, nawet w nieoptymalnych warunkach. Wygląda więc na to, że budynki biurowe z centralnie sterowaną klimatyzacją są receptą na niezadowolonych użytkowników.

Bibliografia

Komitet Techniczny : ISO/TC 159/SC 5. „ISO 10551:2019 Ergonomia środowiska fizycznego – Skale oceny subiektywnej do oceny środowisk fizycznych”. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna, 2019. https://www.iso.org/standard/67186.html.

Rupp, Ricardo Forgiarini, Natalia Giraldo Vásquez i Roberto Lamberts. 2015. „Przegląd komfortu cieplnego człowieka w środowisku zabudowanym”. Energia i budynki 105 (październik): 178-205. https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2015.07.047.

Schweiker, Marcel, Maira André, Farah Al-Atrash, Hanan Al-Khatri, Rea Risky Alprianti, Hayder Alsaad, Rucha Amin i in. 2020. „Ocena założeń skal do subiektywnej oceny środowisk termicznych – czy laicy postrzegają je tak, jak wierzymy my badaczom?” Energia i budynki 211 (marzec): 109761. https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2020.109761.

Schweiker, Marcel, Xaver Fuchs, Susanne Becker, Masanori Shukuya, Mateja Dovjak, Maren Hawighorst i Jakub Kolarik. 2017. „Kwestionowanie założeń dotyczących skal odczuć termicznych”. Badania i informacje budowlane 45 (5): 572–89. https://doi.org/10.1080/09613218.2016.1183185.