Webinar „Wyzwania i perspektywy związane z badaniami transdyscyplinarnymi” – podsumowanie.

W marcu mieliśmy przyjemność po raz pierwszy zaprezentować publicznie nasz projekt oraz pierwsze wyniki prac nad transdyscyplinarną metodologią badań.

19 marca 2021 odbył się webinar pt. „Wyzwania i trudności związane z transdyscyplinarnymi badaniami nad zmianami klimatu”. W pierwszej części spotkania zaprezentowaliśmy wstępne wyniki dotychczasowej pracy – transdyscyplinarną metodologię badań. Metodologia ta będzie składać się z czterech elementów odpowiadających czterem dyscyplinom: klimatologii i epidemiologii, socjologii ilościowej, antropologii społecznej oraz fizyce atmosfery.

Głównym celem klimatyczno-epidemiologicznej części projektu jest zrozumienie i obliczenie stopnia ryzyka związanego z ekspozycją na fale gorąca, a także ich potencjalnego wpływu na zdrowie populacji osób powyżej 65 roku życia. W tym celu istniejące modele klimatyczne dla Warszawy i Madrytu zostaną uszczegółowione do poziomu 1 km kwadratowego. Dane te zostaną zestawione z dostępnymi danymi epidemiologicznymi – śmiertelnością oraz liczbą przyjętych do szpitali. Dzięki temu możliwe będzie obliczenie korelacji pomiędzy falami gorąca i wyższym ryzykiem śmiertelności lub hospitalizacji w obu miastach objętych badaniem.

W części socjologicznej projektu skupimy się na tym, jak doświadczane jest gorąco oraz stres cieplny oraz jakimi możliwościami adaptacyjnymi dysponują mieszkańcy obu miast – zwłaszcza ci z grup najbardziej narażonych na ryzyko przegrzania. W tym celu w obu badanych miastach zostanie przeprowadzona ankieta na reprezentatywnej próbie osób powyżej 65 roku życia. Wyniki tej części projektu pozwolą na scharakteryzowanie tej grupy, a także na oszacowanie, jak cechy takie jak stan zdrowia, poziom aktywności (między innymi fizycznej), status społeczno-ekonomiczny, postrzeganie gorąca oraz kwestii zmiany klimatu przekładają się na doświadczanie stresu cieplnego oraz na potencjał adaptacji w momencie fali upału.

Celem antropologicznej części projektu jest zrozumienie na indywidualnym poziomie, jak doświadczane i ucieleśniane jest gorąco. Termin „ucieleśnienie” odnosi się do pozawerbalnych reakcji, ruchów, zachowań oraz strategii adaptacyjnych. Badanie antropologiczne będzie się składać z krytycznej analizy dyskursu, grup fokusowych a także, co najważniejsze, z kilkumiesięcznych badań etnograficznych w Warszawie oraz w Madrycie. Zastosowanie długotrwałej etnografii pozwoli nam na zbadanie zmysłowej i cielesnej relacji badanych z upałami poprzez uchwycenie ulotnych gestów trudnych do wyrażenia jedynie za pomocą komunikacji językowej.

Kolejną część projektu stanowi badanie z użyciem sensorów mierzących indywidulaną ekspozycję na wysokie temperatury oraz reakcje organizmu. W badaniu użyte zostaną dwa typy sensorów, pozwalające na zmierzenie zarówno temperatury oraz wilgotności powietrza, jak i temperatury skóry i danych dotyczących pracy serca uczestników badania. Zebrane w ten sposób dane będzie można zestawić z subiektywnymi przeżyciami i doświadczeniami uczestników zebranymi w ramach badań etnograficznych.

Pomimo że każda z części projektu to osobna metodologia, pracujemy nad tym, aby wszystkie perspektywy, dane a także metody wchodziły ze sobą w dialog. Naszym celem jest, aby z różnych perspektyw – zarówno z poziomu globalnego, jak i lokalnego a nawet indywidualnego – spojrzeć na jedno zjawisko, jakim jest przegrzewanie się miast.

W drugiej części webinaru prof. Andrea Nightingale z Uniwersytetu w Oslo przeprowadziła krótki wykład pt. „Chimeryczna nauka – wiedza usytuowana, łączenie metod badawczych oraz wyzwania interdyscyplinarnych badań”. Punktem wyjścia dla rozmowy o badaniach transdyscyplinarnych była koncepcja wiedzy ustytuowanej Donny Haraway. Według tej koncepcji nie istnieje jedna obiektywna wiedza –niemożliwe jest spojrzenie na badany przedmiot zupełnie „z zewnątrz”, obiektywnie. Możliwe jest badanie go z wielu perspektyw, nie można jednak uciec od określających badaczy cech takich jak pochodzenie czy uprzednia wiedza.

Takie podejście otwiera przestrzeń dla zetknięcia się wielu epistemologii naukowych. Praca w zespole transdyscyplinarnym oznacza zetknięcie się ze sobą kilku sposobów tworzenia wiedzy oraz kilku różnych form wiedzy – w ramach każdej z dyscyplin badany przedmiot może być inaczej definiowany czy też rozumiany. Na przykład „gorąco” – może oznaczać zupełnie coś innego w zależności od tego, z jakiej perspektywy i przez kogo jest badane. Sytuacja taka może być wyzwaniem, trudnością, lecz jednocześnie daje wiele możliwości. Dostrzeżenie różnic i przyjrzenie się rozbieżnościom może stanowić szansę dla rozwoju zagadnienia, spojrzenia na nie w zupełnie nowy sposób.

Według Andrei Nightingale w przypadku najbardziej popularnej metody pracy w badaniach angażujących wiele dyscyplin – triangulacji danych – istnieje duża pokusa, aby szukać podobieństw i komplementarności w wynikach, co może w konsekwencji prowadzić do ich wygładzania lub umniejszania znaczenia rozbieżności. Znacznie ciekawsze może być jednak przyjrzenie się tym rozbieżnościom i zastanowienie, z czego one wynikają. Podejście to Andrea Nightingale nazywa „triangulacją rozbieżności”. Figurą symbolizującą takie podejście jest chimera – stworzenie składające się z różnych części ciała pochodzących od różnych stworzeń. Figura ta pozwala na uchwycenie różnorodności, która jednocześnie tworzy funkcjonującą całość, której poszczególne części ni wchodzą w konflikt ze sobą nawzajem.

Triangulacja rozbieżności wiąże się z odejściem od uniwersalizmu (dążenia do poznania jednej Prawdy) w kierunku przyjęcia pluralizmu wielu prawd. Pierwszym krokiem jest przyjęcie, że w ramach jednego projektu badawczego obejmującego kilka dyscyplin przedmiotów badań jest kilka, a każda dyscyplina ma swoją prawdę, równoważną z pozostałymi prawdami. Kolejnym krokiem jest oparcie się pokusie integrowania danych i szukania dla nich wspólnego mianownika. Zamiast tego Andrea Nightingale proponuje uważne przyglądanie się miejscom i momentom, w których dane nie zgadzają się ze sobą oraz zadawanie sobie nawzajem niewygodnych pytań, dotyczących założeń stojących za każdą z dyscyplin.

Co istotne jednak, w tego typu pracy należy najpierw upewnić się, że dane i ich interpretacje są metodologicznie poprawne w ramach dyscypliny-matki i dopiero w kolejnym kroku porównywać je z danymi z pozostałych dyscyplin projektu.

W ostatniej części spotkania odbyła się krótka dyskusja dotycząca zagrożeń, z którymi może spotkać się zespół transdyscyplinarnego projektu. Zidentyfikowaliśmy potencjalne problemy takie jak: dominacja wyników w ramach jednej dyscypliny nad wynikami z drugiej dyscypliny, trudności związane z publikacjami w czasopismach naukowych oraz napięcia pomiędzy podejściem krytycznym i konstruktywistycznym (reprezentowanym np. przez antropologię społeczną) i pozytywistycznym (nadal częstym w nauce o klimacie i epidemiologii).